Emotionele zelfbescherming: krijg inzicht in jouw overlevingsmechanisme

Een mechanisme is bedoeld om jou te beschermen tegen heftige of niet-erkende emoties en/of gevoelens, zodat je de werkelijkheid als minder dreigend of onveilig gaat ervaren. Een prachtige eigenschap van de menselijke geest – om te overleven, om de gebeurtenis, de situatie van dat moment het hoofd te bieden. Het vervelende is dat jij het mechanisme ook in andere situaties gaat toepassen. Wanneer je getriggerd wordt door iets wat lijkt op een eerdere gebeurtenis dan neemt het mechanisme jouw systeem automatisch en onbewust over. Het gaat heel snel en vaak heb je het niet eens in de gaten.

Hoe ontstaat een mechanisme?

Als kind ben je enorm afhankelijk van je omgeving, van de mensen die voor je zorgen en als het goed is, opvoeden, beschermen en begeleiden. Je bent als klein, jong mensje absoluut niet in staat om iets te veranderen aan deze gebeurtenissen of aan de omstandigheden waaronder ze plaatsvinden, volkomen afhankelijk als je bent van de volwassenen die jou omringen. Je natuurlijke drang naar liefde, aandacht en goedkeuring eist dat je onbewust delen van jezelf opgeeft; als kind ga jij je aanpassen en voldoen aan de wensen en eisen uit de omgeving. Met dit aanpassen verlies je een deel van je oorspronkelijke zelf.

Of je gaat er tegenin schreeuwen, je afzetten, niet luisteren, opstandig gedrag vertonen. Je gaat negatieve aandacht vragen en wordt het ‘lastige kind’, met alle gevolgen van dien. Als kind word je in beide omstandigheden niet gezien of gehoord. In het ergste geval loop je als kind emotionele of fysieke trauma’s op. Je wordt innerlijk gekrenkt en gekwetst en je kunt een fundamenteel gevoel van onveiligheid, eenzaamheid en verlatenheid ervaren.

Omdat je als kind deze gevoelens, die niet erkend of gezien worden, moeilijk kunt hanteren treedt er automatisch bij ieder mens een overlevings- of beschermingsmechanisme in werking; de verbinding met je ware gevoel vernauwt of sluit zich. Ieder mens ontwikkelt een manier om zich staande te houden in bepaalde situaties. Simpelweg omdat je als kind niet in staat bent uit de situatie te stappen.

Met welk doel ontwikkel je een mechanisme?

Een mechanisme is bedoeld om jou te beschermen tegen heftige of niet-erkende emoties en/of gevoelens, zodat je de werkelijkheid als minder dreigend of onveilig gaat ervaren. Dit kunnen kleine of grote gebeurtenissen zijn, moeilijke of minder moeilijke situaties. Belangrijk is dat je beseft dat het moeilijke of lastige situaties waren voor jou, hoe onbeduidend die situaties of gebeurtenissen ook voor een ander kunnen zijn.

Ieder mens maakt een eigen interpretatie van de werkelijkheid. Wat door de een als bedreigend of onveilig wordt ervaren, kan voor een ander een totaal andere betekenis of gevoelswaarde hebben. We kijken immers allemaal met onze eigen bril naar de wereld. Dat betekent dat jij recht hebt op jouw beleving van de werkelijkheid, op jouw beleving van de wereld en op alle emoties en gevoelens die daar bij horen. Hoe vreemd die voor een ander ook kunnen zijn! Het is ontzettend belangrijk om jouw gevoelens serieus te nemen.

Hoe wordt de rode knop sterker?

Jouw mechanisme noemen we: de rode knop. De rode knop bevat altijd en bij iedereen de volgende drie kernelementen: angst, controle en niet willen voelen. En hoe vaker angst, controle en niet willen voelen de boel overnemen, hoe sterker jij jouw rode knop maakt. Want alles wat je aandacht geeft, groeit. Het is een vicieuze cirkel en deze cirkel gaat zich steeds verder vernauwen. Het is wederom heel logisch en heel simpel. De rode knop maakt jouw innerlijke wereld langzaam maar zeker steeds kleiner, waardoor je steeds verder van je gevoel af komt te staan. Je gehele gevoelssysteem wordt steeds vlakker.

Elke rode knop bevat dus drie kernelementen. Deze rode knop kan er op mentaal, fysiek, emotioneel en gedragsniveau anders uitzien, maar de kernelementen angst, controle en niet willen voelen, zijn altijd aanwezig. En dat heeft een reden, want als je contact met bepaalde gevoelens maakt, kan er

van alles gebeuren en kun je het gevoel niet meer opzijschuiven. Misschien komen er herinneringen of emoties naar boven. Emoties die niet in het ‘hier en nu’, niet bij de huidige situatie horen. Emoties die al (te) lang zijn weggestopt.

Hoe ziet jouw rode knop op mentaal niveau (de kracht van je geest) eruit?

Voel en kijk jij in welke uitingsvormen, gevoel of gedrag jij jezelf herkent. Bij de een zal deze sterker zijn dan bij de ander, afhankelijk van wat je hebt meegemaakt en van de manier waarop je de rode knop voeding geeft. Neem de tijd. Dit is een belangrijk stuk. Vraag ook eens aan je partner of iemand die dichtbij je staat welke rode knop hij/zij herkent in jou.

Kijk en voel of jij jezelf herkent in een of meer onderstaande afweer- of beschermingsmechanismen die zich op mentaal niveau afspelen. In totaal zijn er elf afweer- of beschermingsmechanismen, maar wij delen er zeven.

Bagatelliseren

‘Er zijn wel ergere dingen’: je hebt de neiging om zaken af te zwakken, om van iets ergs een kleinigheid te maken. Om ‘wat het dan ook is’ onbeduidender voor te stellen dan het in werkelijkheid is.

Rationaliseren

‘Ja, maar…’: je gaat vooral in je hoofd zitten. Vanuit je hoofd ga je allerlei verklaringen aandragen voor een bepaald gedrag of een bepaalde situatie. Met als doel verwarrende of moeilijke gevoelens te vermijden. Het is vooral veel ‘bla, bla, bla’ en veel ‘ja, maar…’.

Somatiseren

Bijvoorbeeld spanningshoofdpijn: je verplaatst psychische of emotionele problemen naar het ervaren van fysieke kwalen. Uit medisch onderzoek blijkt dan veelal dat je lijf en zijn functies gezond zijn.

Opstapelen

‘Je staat op klappen’: je negeert je emoties en daarmee stapel je emotie op emotie. Mogelijk raakt je hele lichaam verkrampt of krijg je zelfs een burn-out. Je emoties worden niet minder, maar nemen toe, waardoor jij jezelf als een tikkende tijdbom gaat voelen.

Dwanggedachten

Je krijgt heftige beelden, verontrustende gedachten of steeds terugkomende impulsen die je als vervelend, storend en vooral zinloos ervaart.

Moeten

Je gedrag wordt bepaald door alles wat je van jezelf ‘moet’. Je gebruikt het woord ‘moeten’ in bijna elke zin. Je dwingt jezelf om steeds maar door te gaan. Het voelt alsof je geen keuze hebt. Je zou wel anders willen, maar je baas, je vriendin, je partner…

Verdringen

‘Er is geen probleem’ of ‘Waar heb je het over?’: je bent niet in staat om je moeilijke situaties en daarmee gepaard gaande gevoelens, wensen, gedachten etc. te herinneren. Verdringing kost over het algemeen veel energie en kan enorm vermoeiend zijn.

Belangrijk is dat jij je bewust gaat worden van het feit dat je een mechanisme hebt. En dat jij dit mechanisme volledig gaat herkennen en erkennen. Maar onthoud goed: je bént niet je mechanisme. Je bent veel meer dan dat!

Geschreven door: Jose van den Diepstraten Nathalie van Spall